Chương 16. Sáng tạo và con lai

SÁNG TẠO - BỪNG CHÁY SỨC MẠNH BÊN TRONG.

Chương 16. Sáng tạo và con lai

Tôi cảm thấy thôi thúc thể hiện nghệ thuật và đã qua một lớp huấn luyện cổ điển, có kỉ luật về âm nhạc phương tây. Thường tôi cảm thấy huấn luyện này cầm tù tính sáng tạo tự phát và tôi đã thấy rất khó thực hành đều đặn về sau. Tôi không chắc biết phẩm chất của nghệ thuật đúng là gì, và bằng quá trình nào người nghệ sĩ tạo ra và chuyển giao nghệ thuật đích thực. Làm sao tôi có thể cảm thấy người nghệ sĩ trong tôi?

Ngược đời của nghệ thuật là ở chỗ bạn phải học kỉ luật của nó và thế rồi bạn phải quên nó đi toàn bộ. Nếu bạn không biết ABC của nó bạn sẽ không thể đi rất sâu vào trong nó được. Nhưng nếu bạn chỉ biết kĩ thuật của nó và bạn cứ thực hành kĩ thuật đó cả đời mình, bạn có thể trở thành rất thạo về mặt kĩ thuật, nhưng bạn sẽ vẫn còn là nhà kĩ thuật; bạn sẽ không bao giờ trở thành nghệ sĩ.

Trong Thiền họ nói nếu bạn muốn là hoạ sĩ, trong mười hai năm học cách vẽ và thế rồi trong mười hai năm quên hết về vẽ. Quên hoàn toàn - nó chẳng có liên quan gì tới bạn. Trong mười hai năm thiền, chẻ củi, gánh nước từ giếng. Làm bất kì cái gì, nhưng không vẽ.

Và thế rồi một hôm bạn sẽ có thể vẽ. Hai mươi bốn năm huấn luyện: mười hai năm huấn luyện trong việc học kĩ thuật và mười hai năm huấn luyện trong việc quên kĩ thuật. Và thế rồi bạn có thể vẽ. Bây giờ kĩ thuật đã trở thành chỉ là một phần của bạn; nó không còn là tri thức kĩ thuật nữa, nó trở thành một phần của máu bạn và xương bạn và tuỷ bạn. Bây giờ bạn có thể tự phát. Nó sẽ không ngăn cản bạn, nó sẽ không cầm tù bạn.

Điều đó đích xác là kinh nghiệm của tôi nữa.

Bây giờ đừng chỉ thực hành. Quên hết tất cả về âm nhạc cổ điển đi. Làm các loại việc khác: làm vườn, điêu khắc, vẽ, nhưng quên âm nhạc cổ điển đi, cứ dường như nó không tồn tại chút nào. Trong vài năm để nó vẫn còn ở sâu bên dưới, trong bản thể bạn để cho nó trở nên được tiêu hoá. Thế thì nó không còn là kĩ thuật nữa. Thế thì một ngày nào đó một thôi thúc bất thần sẽ xâm chiếm bạn - và thế rồi hãy bắt đầu chơi lại. Và khi bạn chơi lại, đừng bận tâm quá nhiều về kĩ thuật, bằng không bạn sẽ chẳng bao giờ tự phát được.

Đổi mới chút ít đi - đó là tính sáng tạo. Đổi mới cách thức mới, phương tiện mới. Cố gắng làm cái gì đó mới mà không ai đã từng làm. Sáng tạo lớn nhất xảy ra trong những người có việc huấn luyện ở kỉ luật khác nào đó.

Chẳng hạn, nếu nhà toán học bắt đầu chơi nhạc, người đó sẽ đem cái gì đó mới vào thế giới của âm nhạc. Nếu nhạc sĩ trở thành nhà toán học, người đó sẽ đem cái gì đó mới vào thế giới của toán học. Tất cả mọi sáng tạo lớn đều xảy ra qua những người chuyển từ môn này sang môn khác. Điều đó cũng giống như con lai. Và trẻ con bắt nguồn từ lai đều mạnh khoẻ hơn, đẹp hơn nhiều.

Đó là lí do tại sao trong mọi nước, hôn nhân giữa anh em và chị em lại đã bị cấm; có lí do trong nó. Hôn nhân là tốt hơn nếu nó là giữa những người có họ hàng rất xa hay không có họ hàng gì khi có liên quan tới dòng máu. Nó sẽ là tốt nếu mọi người từ giống nòi này lấy người giống nòi khác - và nếu một ngày nào đó chúng ta phát hiện ra người trên hành tinh khác nào đó, cách tốt nhất sẽ là lai giữa trái đất và hành tinh khác! Thế thì những loại người mới hơn sẽ đi vào trong sự tồn tại.

Điều cấm kị, điều kiêng cữ chống lại mối quan hệ anh-chị, đám cưới của họ, là có ý nghĩa - có ý nghĩa khoa học. Nhưng nó đã không được vạch ra chi tiết tới cực đoan của nó, tới cực đoan logic của nó. Cực đoan logic là ở chỗ không người Ấn Độ nào lại nên lấy người Ấn Độ khác, không người Đức nào lại nên lấy người Đức khác. Điều tốt nhất là ở chỗ người Đức lấy người Ấn Độ, người Ấn Độ lấy người Nhật Bản, người Nhật Bản lấy người châu Phi, người châu Phi lấy người Mĩ, người Do Thái lấy người Ki tô giáo, người Ki tô giáo lấy người Hindu, người Hindu lấy người Mô ha mét giáo.

Đó sẽ là điều tốt nhất. Điều đó sẽ nâng tâm thức của toàn thể hành tinh này. Nó sẽ cho con cái tốt hơn, tỉnh táo hơn, sống động hơn, giầu có hơn theo mọi cách có thể.

Nhưng chúng ta ngu xuẩn tới mức chúng ta có thể làm bất kì cái gì, chúng ta có thể chấp nhận bất kì cái gì. Thế thì tôi đang nói gì...?

Chauncey, một thanh niên đẹp trai, đang nói một cách nghiêm túc với mẹ mình.

'Mẹ ơi, thời gian đã tới rồi - nó thực sự đã tới - khi chúng ta phải có việc nói chuyện chân tình về mối quan hệ của con với Myron. Để hoàn toàn vô tư về nó, mối quan hệ của chúng con đã nở hoa thành - con sẽ nói nó thế nào để không có vẻ thiếu tế nhị? - thành cái gì đó đẹp đẽ và tốt lành và thậm chí linh thiêng. Sự thực là, Mẹ yêu ơi, con yêu Myron và Myron yêu lại con. Chúng con muốn cưới nhau sớm nhất có thể được và cả hai chúng con hi vọng mẹ sẽ ban phúc lành cho chúng con.'

'Nhưng Chauncey này,' người mẹ phản đối, 'con có hiểu điều mình vừa nói không? Con có thể thực thà trông đợi mẹ bỏ qua hôn nhân như vậy được không? Mọi người sẽ nói gì? Bạn bè và hàng xóm chúng ta sẽ nghĩ gì?'

'A, Mẹ ơi, mẹ sẽ buồn đấy - con có thể cảm thấy điều đó trong xương con. Và sau đó chúng con đã là bạn tốt với nhau nữa. Con chưa bao giờ tin vào điều đó từ mẹ - từ tất cả mọi người!'

'Nhưng con ơi, con không thể đi ngược lại tục lệ như thế này!'

'Thôi được, Mẹ, để chúng con có quyền trong chỗ công khai như những người văn minh. Đích xác và chính xác, mẹ hay bất kì ai khác có thể có phản đối nào với việc Myron và con trở thành chồng và chồng?'

'Con biết hoàn toàn rõ tại sao mẹ phản đối - nó là người Do Thái!'

Mọi người chống lại lẫn nhau nhiều thế. Họ đã bị ước định cho sự đối kháng này lâu tới mức họ đã quên mất hoàn toàn rằng chúng ta tất cả đều là con người, rằng chúng ta thuộc vào cùng trái đất, vào cùng hành tinh.

Khoảng cách càng lớn giữa vợ và chồng, sản phẩm phụ của hôn nhân càng tốt. Và cùng điều đó xảy ra trong âm nhạc, trong hội hoạ, trong toán học, trong vật lí, trong hoá học - một loại lai. Bất kì khi nào một người chuyển từ môn này sang môn khác người đó đều mang hương vị của môn của mình, mặc dù môn đó không thể được thực hành. Bạn có thể làm được gì với âm nhạc của mình khi bạn đi vào vật lí? Bạn phải quên tất cả về nó, nhưng nó vẫn còn trong nền tảng. Nó đã trở thành một phần của bạn; nó sẽ ảnh hưởng tới bất kì điều gì bạn làm. Vật lí xa xăm thế, nhưng nếu bạn đã từng có học trong âm nhạc, chẳng chóng thì chầy bạn sẽ tìm thấy các lí thuyết, giả thuyết, mà bằng cách nào đó mang mầu sắc và hương vị của âm nhạc. Bạn có thể bắt đầu cảm thấy rằng thế giới này là hài hoà - không phải hỗn loạn mà là hài hoà. Bạn có thể bắt đầu cảm thấy, tìm vào những thực tại sâu hơn của vật lí, rằng sự tồn tại là dàn nhạc. Bây giờ, điều đó là không thể được với người còn không biết gì về âm nhạc.

Nếu một vũ công đi vào trong âm nhạc người đó sẽ mang cái gì đó mới, người đó sẽ đóng góp cái gì đó mới cho âm nhạc.

Gợi ý của tôi là ở chỗ mọi người nên chuyển từ môn này sang môn khác. Khi bạn trở nên quen với một môn, khi bạn trở nên bị cầm tù với kĩ thuật, trượt ra khỏi nó vào môn khác đi. Đó là ý hay, ý tưởng lớn là chuyển từ môn này sang môn khác. Bạn sẽ thấy bản thân mình trở nên ngày một có tính sáng tạo hơn.

Một điều phải được ghi nhớ: nếu bạn thực sự có tính sáng tạo, bạn không thể trở nên nổi tiếng được. Người thực sự sáng tạo mất thời gian để trở nên nổi tiếng bởi vì người đó phải tạo ra các giá trị - giá trị mới, tiêu chí mới, chỉ thế thì người đó mới có thể được đánh giá. Người đó phải đợi ít nhất năm mươi năm; vào lúc đó người đó chết rồi. Chỉ thế thì mọi người mới bắt đầu đánh giá cao người đó. Nếu bạn muốn danh vọng, thế thì quên tất cả về sáng tạo đi. Thế thì chỉ thực hành và thực hành, chỉ cứ làm điều bạn đang làm một cách thiện nghệ hơn, kĩ thuật hoàn hảo hơn, và bạn sẽ nổi tiếng - bởi vì mọi người hiểu điều đó; nó đã được chấp nhận.

Bất kì khi nào bạn đem cái gì đó mới vào trong thế giới, bạn nhất định sẽ bị bác bỏ. Thế giới không bao giờ tha thứ cho người đem cái gì mới tới thế giới. Người sáng tạo nhất định bị thế giới trừng phạt, nhớ điều đó. Thế giới đánh giá cao người không sáng tạo nhưng có kĩ năng, người hoàn hảo về kĩ thuật, bởi vì hoàn hảo kĩ thuật đơn giản nghĩa là hoàn hảo của quá khứ. Và mọi người đều hiểu quá khứ, mọi người đã được giáo dục để hiểu nó. Đem cái gì đó mới vào trong thế giới nghĩa là không ai sẽ có khả năng đánh giá nó; nó mới tới mức không có tiêu chí nào để đánh giá nó. Không phương tiện nào có trong sự tồn tại để hiểu nó. Sẽ phải mất ít nhất năm mươi năm hay hơn - nghệ sĩ sẽ chết - vào lúc đó mọi người sẽ bắt đầu đánh giá cao điều đó.

Vincent van Gogh đã không được đánh giá cao trong thời của ông ấy. Thậm chí không một bức tranh nào đã được bán. Bây giờ mỗi bức tranh của ông ấy đều được bán với giá hàng triệu đô la - và thậm chí mọi người đã không sẵn sàng chấp nhận những bức tranh đó như món quà từ Vincent van Gogh - vẫn cùng những bức tranh đó! Ông ấy đã đem chúng cho bạn bè, cho bất kì ai sẵn lòng treo chúng trong phòng mình. Không ai sẵn sàng treo tranh của ông ấy trong phòng mình bởi vì mọi người đều lo nghĩ, người khác sẽ hỏi, 'Ông có phát điên hay cái gì không đấy? Đây là loại tranh gì thế này?'

Vincent van Gogh có thế giới riêng của mình. Ông ấy đã mang tới một tầm nhìn mới. Phải mất nhiều thập kỉ; dần dần, nhân loại bắt đầu cảm thấy rằng cái gì đó có đó. Nhân loại chậm chạp và lờ phờ, nó bị tụt lại sau thời gian. Và người sáng tạo bao giờ cũng đi trước thời mình, do đó có lỗ hổng.

Cho nên nếu bạn thực sự muốn có tính sáng tạo bạn sẽ phải chấp nhận rằng bạn không thể nổi tiếng, bạn không thể được mọi người biết tới. Nếu bạn thực sự muốn có tính sáng tạo, thế thì bạn phải học hiện tượng đơn giản về 'nghệ thuât vị nghệ thuật,' chứ không theo động cơ nào khác. Thế thì tận hưởng bất kì cái gì bạn đang làm. Nếu bạn có thể tìm ra vài người bạn để tận hưởng nó, tốt; nếu không ai có đó để tận hưởng, thế thì tận hưởng nó một mình. Nếu bạn đang tận hưởng nó, điều đó là đủ. Nếu bạn cảm thấy được hoàn thành qua nó, điều đó là đủ.

Bạn hỏi tôi, 'Tôi không chắc biết phẩm chất của nghệ thuật đúng là gì.'

Nghệ thuật đúng nghĩa là nó giúp bạn trở nên im lặng, tĩnh lặng, vui vẻ; nó cho bạn lễ hội, nó làm cho bạn nhảy múa - dù có bất kì ai tham dự cùng bạn hay không cũng không liên quan. Nếu nó trở thành cây cầu giữa bạn và Thượng đế, đó là nghệ thuật đúng. Nếu nó trở thành việc thiền, đó là nghệ thuật đúng. Nếu bạn trở nên bị cuốn hút vào trong nó, cuốn hút toàn bộ tới mức bản ngã biến mất, đó là nghệ thuật đúng.

Cho nên đừng lo nghĩ nghệ thuật đúng là gì. Nếu bạn hân hoan trong khi làm nó, nếu bạn cảm thấy mất hút trong khi làm nó, nếu bạn cảm thấy bị tràn ngập bởi niềm vui và an bình khi làm nó, nó là nghệ thuật đúng. Và đừng bận tâm điều nhà phê bình nói. Nhà phê bình chẳng biết gì về nghệ thuật cả. Thực tế, người không thể trở thành nghệ sĩ lại trở thành nhà phê bình. Nếu bạn không thể tham gia vào cuộc chạy đua, nếu bạn không thể là vận động viên chạy Olympic, ít nhất bạn có thể đứng bên đường và ném đá vào người chạy khác; điều đó bạn có thể làm dễ dàng.

Đó là điều nhà phê bình cứ làm. Họ không thể là người tham gia, họ không thể sáng tạo ra cái gì.

Tôi đã nghe nói về nhà huyền môn Sufi yêu hội hoạ, và tất cả các nhà phê bình vào thời ông ấy đều chống lại ông ấy. Mọi người sẽ tới và chỉ cho ông ấy, 'Cái này sai, cái kia sai.'

Ông ấy trở nên mệt mỏi về những người này, cho nên một hôm, ngay trước nhà mình ông ấy treo tất cả tranh của mình lên. Và ông ấy mời tất cả các nhà phê bình tới và bảo họ tới mang theo chổi vẽ, mầu vẽ, để cho họ có thể sửa lại tranh của ông ấy - họ đã phê bình đủ rồi; bây giờ là lúc tới để sửa.

Không một nhà phê bình nào quay lại. Dễ phê, khó sửa. Và sau đó, các nhà phê bình dừng việc phê bình tranh của ông ấy. Ông ấy đã làm điều đúng!

Những người không biết cách sáng tạo trở thành nhà phê bình - cho nên đừng lo nghĩ về họ. Điều quyết định là cảm giác bên trong của bạn, hăng hái bên trong, nhiệt tình bên trong. Nếu làm nhạc cho bạn cảm giác nhiệt tình, niềm vui nảy sinh trong bạn, bản ngã biến mất, thế thì nó trở thành cây cầu giữa bạn và Thượng đế. Nghệ thuật có thể là điều mang tính cầu nguyện nhất, điều mang tính thiền nhiều nhất. Nếu bạn có thể trong bất kì nghệ thuật nào, âm nhạc, hội hoạ, điêu khắc, điệu vũ, nếu bất kì nghệ thuật nào cũng có thể làm chủ bản thể bạn, đó là cách tốt nhất để cầu nguyện, cách tốt nhất để thiền. Thế thì bạn không cần cách thiền nào khác; đó là cách thiền của bạn. Điều đó sẽ dẫn bạn dần dần, từng bước một, vào Thượng đế. Cho nên đây là tiêu chí của tôi: nếu điều đó dẫn bạn tới Thượng đế, nó là nghệ thuật đúng, nó là nghệ thuật đích thực.

Mục lục chính